Sinds mensenheugenis geloven we in een of andere vorm van voortbestaan na de stoffelijke dood. Vroeger was religie meer verweven met het alledaagse en vroegen we ons verder niet af of het wel waar was. Sinds de wetenschap ook een soort religie is geworden vinden we alles niet meer zo vanzelfsprekend. Of dat goed of fout is laat ik in het midden. Als we echter ooit achter "de waarheid" willen komen dienen we alle opties te onderzoeken. Alleen al door onszelf open te stellen in plaats van ons te verschansen in een burcht van zekerheden en geloofsopvattingen kan dat inzicht dichterbij komen. Of er op korte termijn een wetenschappelijk sluitend bewijs komt voor leven na de dood is de vraag. Kan de instrumentele transcommunicatie hier een rol in spelen ? Het lijkt er wel op.
Van oudsher waren er twee hypothesen over het stemmenfenomeen. Een spiritistische en een animistische. De spiritistische gaat er van uit dat de stemmen daadwerkelijk toebehoren aan overleden personen. Deze theorie ontleent haar bestaansrecht voornamelijk uit de aard van de mededelingen die door de stemmen worden gedaan. Keer op keer wordt er namelijk  letterlijk gezegd :"Wij zijn de doden". Vaak noemen overledenen ook hun naam, zeggen dingen die ook de onderzoeker niet kon weten of voorspellen gebeurtenissen in de toekomst.
Volgens spiritisten komen deze contacten dus van Gene Zijde. Animisten gaan er van uit dat wij mensen zelf via ons onderbewustzijn deze verschijnselen veroorzaken. Kritische grens is de voortbestaanskwestie. In beide gevallen is dat nog steeds een kwestie van geloof. Animisten geloven niet in leven na de dood, maar kunnen hun opvattingen, net zo min als de spiritisten, nog steeds niet bewijzen. De stemmen worden veroorzaakt door telekynese, wordt er gezegd. Best mogelijk. Maar het een sluit het ander niet uit. Veel stemmen geven zelf te kennen dat ze onze energie gebruiken om zich te kunnen manifesteren. Van een bijna-dood ervaring wordt ook gezegd dat het een een verdedigingsmechanisme is van het lichaam om het ultieme trauma, de naderende dood, draaglijk te maken. Op zich geen onlogische gedachte. Bij een virusinfectie bijvoorbeeld stelt het lichaam alles in het werk om de indringers te lijf te gaan. Zou dit overlevingsinstinct zich ook niet op een geestelijk niveau kunnen manifesteren ? Maar trek dit nog eens wat verder door (dit is zomaar een gedachte die laatst bij me opkwam die de kip-en-het-ei-vraag nogal rigoureus omdraait, zie het maar als een proefballonnetje). Het leven, de evolutie, vindt overal een oplossing voor. In de zin van zich aanpassen om te kunnen overleven. Voor zover wij weten zijn wij de eerste wezens met een dermate hoogonwikkeld bewustzijn. En dus ook de eersten voor wie de eindigheid een probleem werd, vandaar al die religies. Zou het leven na de dood (en ik bedoel een werkelijk fijn- of onstoffelijk voortbestaan, geen illusie of hallucinatie) daarom niet een product kunnen zijn van het leven zelf ? Verdraaid, ik vind het niet eens zo'n gekke gedachte en dan denk ik alleen maar in de geest van de algemeen geaccepteerde evolutie-theorie.

In het boek van Ernst Senkowski staat een groot aantal uitspraken opgetekend die via transcommunicatie zijn opgevangen. Vaak geven de stemmen aanwijzingen om de tech-
niek te verbeteren of geven zij beschrijvingen van de sferen waarin zij verblijven. Soms denk je : "dat zou ik met een beetje fantasie ook bedacht kunnen hebben". Maar bij een groot aantal voorbeelden bekruipt je toch echt het gevoel dat het verder gezocht is om de stemmen aan ons eigen onderbewustzijn toe te schrijven dan gewoon aan te nemen dat ze echt van overledenen afkomstig zijn. Een paar voorbeelden: (over het thema tijd bijvoorbeeld) : "Wij spelen met tijd", "Wij zijn tijdwerkers", 
"Ik kan overzien, de tijd heb ik niet nodig", "Senkowski maakt trechtertijden". (Over dood en hiernamaals) : "De uitzending komt van de doden", "Wij kunnen nog steeds denken", "De geesten gaan door elkaar zoals bij jullie beelden", "Je verliest je naam in de hemel", "Je zou zelf dood moeten zijn, dan kunnen we je het laten zien". En het gaat maar door. Duizenden uitspraken, opgevangen door vele onderzoekers. Maar om als wetenschappelijk bewijs te kunnen dienen is het toch nog niet tastbaar genoeg. Wel "beloven" veel stemmen ons dat door de voortschrijdende techniek de contacten beter en overtuigender zullen worden. Laten we het hopen.

Zelf ben ik zover dat ik niet twijfel aan de echtheid deze verschijnselen. Waar ze ook vandaan mogen komen. Sceptici die het hele fenomeen als suggestie afdoen zijn er echter ook nog steeds. Zie bijvoorbeeld een artikel van de stichting Skepsis hierover. Hoewel het artikel niet zo heel recent meer is, buigt men zich nog steeds over de vraag of er überhaupt een stemmenfenomeen is. Mijn kritiek hierop is dat men afgaat op één enkele ontmoeting met een stemmenspeurder. En dit is nou typisch iets waar je je lange tijd zelf mee bezig moet houden voor je je er een mening over kunt vormen. Ook ik vind dat je kritisch moet blijven en dat veel stemmen op zijn zachtst gezegd voor meerdere uitleg vatbaar zijn. En ik denk dat je, net als op andere gebieden binnen het paranormale, wel eens genept wordt, of jezelf nept. Voor mezelf is dit echter een gepasseerd station. Ik ben er ook van afgestapt om mensen op dit punt te willen overtuigen. Ondervinding is de beste leermeester.